Opis: Čaršijska džamija, ili Džudža Džaferova džamija, nalazi se u Tomislavgradu, Bosna i Hercegovina. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Za Duvno putopisac Evlija Čelebija kaže da sliči rajskoj bašći, pripada klišnom sandžaku i ima četiri stotine kuća i jednu impozantnu džamiju, više mesdžida, jedan han, mali hamam i deset dućana. Za Čaršijsku džamiju kaže da ima kupolu pokrivenu bakrom. Od svih javnih objekata koje spominje, do danas je očuvana samo Čaršijska džamija.

Nije poznata tačna godina podizanja džamije, ali se pouzdano zna da je podignuta prije 1615. godine. Za dobrotvora Džafera se zna da je bio beg ili aga, ali se ne zna da li je Džudža prezime ili nadimak (čovječuljak). Pretpostavlja se da je Džafer iz porodice Kopčić, gdje je ovo ime bilo često.

U toku 1791. godina, usljed eksplozije baruta u gradu – tvrđavi (Sedidžedidu), gdje se nalazilo još 75 kuća, teško je stradala. Nakon toga, umjesto kupole napravljen je četverovodni krov, a na mjestu sofa podignut je čvrsti objekat pokriven jednovodnim krovom. Ovaj dograđeni dio nije mijenjao svoj oblik punih 186 godina.

Tokom rata u BiH (period 1992-95.) džamija nije oštećena, ali jeste 1997. godine, kada je podmetnuta eksplozivna naprava na spratu hajata pored same munare. Ovom prilikom uništen je dograđeni dio, a munara je ostala neoštećena.

Ukupne tlocrtne dimenzije su 13,50 m x 19,90 m, sa četvorovodnim krovom. Godine 1977. promijenjen je pokrov dograđenog dijela, i ovaj aneks dobija krov sastavljen od tri kupole pokrivene bakrom, dar duvanjskog samostana.

Unutrašnji prostor džamije ima kvadratnu formu dimenzija 11,40 m x 11,40 m i visinu od 10,85 m do oslikanog stropa. Mahfil se proteže duž tri unutrašnje stranice izvornog dijela džamije. Na unutrašnjem jugoistočnom zidu se nalazi polukružna niša mihraba, visine od 390 cm do vrha mihrabske krune, i prečnika 120 cm. Mihrabski polukrug je u osnovi izlomljen na sedam fragmenata obojenih u različite nijanse zelene boje sve do visine od 3,00 m. Otvor niše se na toj visini postepeno počinje sužavati, i tu se nalaze stalaktitni ukrasi poredani u šest redova, koji se završavaju mihrabskom krunom. .

Ispod se nalazi natpis, dio 37. ajeta sure Ali Imran. U udubini mihraba ispisana su imena: Allah i Muhammed u mussena (duplo, u ogledalu) stilu arapskog pisma. Na dva zida su imena šestorice pravovjernih halifa.

U džamiji se nalazi još nekoliko starijih litografija sa slikama Mekke i Medine. Od ostale kaligrafije u džamiji se nalaze još tri levhe nastale sredinom 20. vijeka na pokretnom nosiocu.

Ostatak stropa je podijeljen na osam različito hromatski tretiranih dijelova na kojima su oslikani polumjeseci i zvijezde, kao i drugi dekorativni elementi. Na strop kaligrafski napisana je 112 sura, sura Ihlas slobodnim stilom arapskog pisma.

Šestougaoni šadrvan pokriven bakrenom kupolom visine oko 4,5 m, je izgrađen 2000. godine i njegovu konstrukciju čini 6 stubova kružnog presjeka između kojih se nalaze betonski zidići visine od 90 cm, osim na ulaznoj strani. U sredini se nalazi šestougaona fontana visine od 250 cm, a iznad ulaznog dijela se nalazi kamena ploča sa natpisom.

Uz džamiju se nalazi harem sa pedesetak nišana. Od toga, tridesetak nišana su stariji od jednog vijeka. Neki se izdvajaju svojom masivnošću, što je karakteristika starijih nišana ovog kraja, a neki sa tarihom na arapskom jeziku.

Južno se nalazi kuća imama izgrađena šezdesetih godina 20. vijeka.