Nacionalni spomenik BiH
Opis:
U mjestu Kotezi, desno od puta Ljubinje-Trebinje, oko 2 km sjeveroistočno od Popova polja, nalazi se džamija Muje Kotezlije, koja je izgrađena prije više od 500 godina. 2003. godine proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik čine džamija (restaurirana) sa munarom , mekteb , dvije cisterne-čatrnje, harem uz džamiju, i ogradni zidovi.
Za vrijeme turske uprave u Kotezima sagrađeni su: džamija, mekteb , dvije čatrnje, tri kule i više čardaka i stambenih zgrada.
Prema usmenom predanju džamiju je podigao Mujo Kotezlija, koji je po osvajanju Hercegovine od strane osmanske vlasti, u ime sultana dijelio Popovo polje kao erazi-emiriju stanovnicima, te od poreza sagradio džamiju u Kotezima. Erazi-emirija, (erazija) su zemljišne nekretnine sa posebnom pravnom prirodom koja je normirana Erazi-kanunamom. Pravo vrhovnog vlasništva na ovim nekretninama pripada državi, a posjednik ima ograničeno pravo raspolaganja. Iza džamije nalazi se mezar ograđen kamenim pločama, s nišanom bez natpisa, u kojem je ukopan.
Ovoj džamiji gravitirala su sela: Miljanovići, Mišljen, Obzir, Oraje, Ravno i Vojevići.
Za vrijeme ustanka u Hercegovini (1875-1878), džamija je bila znatno oštećena i srušen joj je krov. Na fotografiji iz perioda prije II svjetskog rata vidljivo je da je objekat džamije bio popravljen i pokriven.
Džamija i mektebska zgrada znatno su devastirani 1942. godine. Sa objekta džamije je skinut krov, a mektebska zgrada je razrušena, što je prouzrokovalo kasnije progresivno propadanje. Džamija i mekteb od tada su van funkcije, i ne održavaju se. 2023. godine džamija je obnovljena i vražećena u prvobitni izgled.
Tokom 2018. god došlo je do obrušavanja zidova. U nešto boljem stanju se nalazi kamena munara , valjkastog oblika, čija je krovna kupola ostala neoštećena. Ovakav oblik "munare rijetko je zastupljen u Bosni i Hercegovini. Pored džamije u Kotezima, munare valjkastog oblika imale su Dživar džamija u Trebinju, Stara džamija u Dobrunu kod Višegrada. Stara džamija u Kiseljaku imala je valjkastu munaru prije intervencija u XX vijeku, dok su kod nekih džamija izvorni oblici munare kasnijim intervencijama zamijenjeni valjkastim kamenim munarama – džamija u Lizopercima kod Prozora, Inat džamija u Sopotu kod Kule u Gacku.
Postament munare zidan je od lomljenog kamena i izveden je u formi zarubljene kupe: visina postamenta je 3,30 m, a baza kupe u dnu cca 3,80 m. Cilindrično tijelo munare ima visinu od 5,20 m (mjereno od postamenta do baze kupole). Vrh munare zidan je od kamena, a izveden je u formi kupole, čija baza ima dijametar od 2,20 m’. Ukupna visina munare , iznosi 8,30 m, odnosno 9,50 m’, mjerena sa donje strane (kompleks džamije izgrađen je na strmom terenu). Tijelo munare zidano je od lomljenog kamena krečnjaka. Spoljni dijametar je 2,50 m, a unutarnji 1,50 m. Zidovi su debljine 50 cm.