Nacionalni spomenik BiH
Opis:
Džamija Bali-age Ljubunčića, Balaguša džamija ili Čaršijska džamija se nalazi u starom dijelu grada Livna, na Staroj čaršiji, po kojoj je i dobila svoje kolokvijalno ime. Jedna je od nekoliko potkupolnih džamija u Livnu, za koju se smatra da je podignuta nakon 1530. i prije 1550. godine. Nacionalni je spomenik kulture Bosne i Hercegovine i pod zaštitom države.
Balaguša džamija, kao i sve livanjske potkupolne džamije, pripadaju osmanlijskom tipu jednoprostorne džamije sa trijemom potkrivenim sa tri male kupolice. Visoka kupola, koja se nalazi u visini šerefe, nizak tambur i nizak minaret sa niskom krovnom konstrukcijom, izdvajaju livanjske potkupolne džamije u posebnu grupu bosanskohercegovačkih džamija. Po konstrukciji podsjećaju na potkupolne džamije iz 14. stoljeća u Izniku (Nikeji).
Teško čitljiv natpis na Balaguša džamiji glasi: "Neka Allah sa čašću i plemenitosti oprosti Dobrotvoru i ostalim vjernicima, i Dobrotvoru neka podijeli obilnu nagradu. Postavismo kronogram sa zlatnim perom."
Nakon Sarajeva grad s najvećim brojem potkupolnih džamija u Bosni i Hercegovini bilo je Livno što najbolje svjedoči o nekadašnjoj važnosti tog mjesta. Zbog jakih vjetrova i oštrih zima, livanjske džamije odlikuju se visokom kupolom, niskim tamburom i niskom munarom sa niskim krovom - ćillahom.
Balagija džamija nalazi se u ulici Stara čaršija, na prostorima ranije Balaguša mahale.
Obzirom da nije očuvana vakufnama dobrotvora koji je izgradio, ne može se sigurnošću utvrditi ni vrijeme njene gradnje. Prema predaji, dobrotovor se zvao Balagija, bio je bogati aga i pokopan je u grobu-sarkofagu uz džamiju na čijem nišanu nema teksta. Nad ulazom u džamiju očuvan je tarih , ali ni tu nema spomena dobrotvora. Što se tiče vremena izgradnje, epigrafi različito dešifriraju tarih . M. Mujezinović prema dešifriranju tariha , kao godinu gradnje navodi hidžretsku 920. godinu, odnosno 1514/1515. godinu. Prema tome, Balagija (Balaguša) džamija je jedna od najstarijih potkupolnih džamija u Bosni i Hercegovini.
Zidovi džamije su od pritesanog lomljenog kamena krečnjaka kao zidovi sa dva lica u krečnom malteru. Ulazni trijem čine dva stupa okrugle osnove sa bazama i kapitelima od sitnozrnatog kamena krečnjaka vrhunske klesarske izvedbe. Između stupova i bočnih zidova trijema su prelomljeni lukovi izvedeni od kamena tenelije. Trijem nadsvođuju preko sfernih trouglova tri male kupole od sedre. Portal je dekoriran dekoracijom klesanom u kamenu i bojenom dekoracijom, a uokviren je širim kamenim profiliranim okvirom, ukrašenim biljnom i geometrijskom dekoracijom.
Iznad ulaznih vrata sačuvan je izvorni tarih . Unutrašnjost džamije raskošno je dekorirana, a svi elementi enterijera džamije izvedeni su od tenelije. U sjevernom uglu džamije, smješten je skraćeni-kratki mahfil. Minber i mihrab su također od tenelije sa vrhunskom izvedbom. Posebna vrijednost enterijera vezana je za zidane i kupolaste površine.
To je kamena plastika sa stalaktitnim ukrasima u uglovima džamijskih trompi, trouglasti oslonci prelomljenih lukova trompi, te kružni vijenac – prsten tambura. Svi zidovi i kupola džamije bili su oslikani biljnom dekoracijom koja je izvorna, ali je kasnije prekrivena sa više bojenih namaza. U tjemenu kupole je dekorativna rozeta.
Munara džamije, izvedena je od kamenih tesanika porozne strukture. Osnova munare je kvadratična. Preko trouglastih površina munara prelazi u poligonalnu šesnaestostranu munaru. #Šerefe je konzolno izvedeno sa konveksnim i konkavnim prstenovima i sa kamenom ogradom. Krov je pokriven olovnim limom.
Harem uz džamiju je malih dimenzija. U njemu je očuvan samo sarkofag bez natpisa, koji se prema predanju pripisuje graditelju džamije.
Balagija (Balaguša) džamija sa obližnjom Glavicom (Dukatarovom) džamijom i sahat-kulom čini izuzetno vrijednu arhitektonsko-urbanističku kompoziciju koja predstavlja glavni akcenat siluete starog grada Livna.